1.Մեսրոպ Մաշտոցը և Հայ գրերի գյուտը:
Մեսրոպ Մաշտոցը ծնվել է 361 թվականին Տարոն գավառի Հացեկաց գյուղում: Ստացել է փայլուն կրթություն, տիրապետել է մի քանի լեզվի` հունարեն, ասորերեն, պարսկերեն: Գալով Վաղարշապատ անցնում է զինվորական ծառայության, ապա աշխատում դպրատանը: Ապա ձեռնադրվում է հգևորական և մեկնում Հայաստանի նահագներ քրիստոնեություն քարոզելու: Գողթան գավառում քրիստոնեություն քարոզելով, հասկանում է, որ ժողովրդին դժվար է ընկալել Աստվածաշունը, քանզի այն գրված չէ սեփական լեզվով: Նա կրկին վերադառնում է Վաղարշապատ և դիմում Հայոց կաթողիկոս` Սահակ Պարթևին և Հայոց թագավոր` Վռամշապուհին: Կաթողիկոսի կողմից ժողով է գումարվում և որոշում կայացվում ստեղծել Հայոց գրերը: Ժողովին պարզ է դառնում, որ ասորի եպիսկոպոս Դանիելի մոտ պահպանված են հայոց նշանագրեր: Վռմշապուհը հրամայում է բերել նշանագրերը, սակայն արդյունքում այդ նշանագրերը չեն համապատասխանում հայերենի հնչունական համակարգին: Ապա թագավորը և կաթողիկոսը, որոշում են կայացնում Մեսրոպ Մաշտոցին իր աշակերտների հետ ուղարկել մի քանի քաղաքներ, ուսումնասիրելու տարբեր օտար լեզուներ: Մեսրոպ Մաշտոցը ուղևորվում է դեպի ` Ամիդ, Եդեսիա և Սամոսատ, ուսումնասիրելով այնտեղի մատենագրերը, խորհդակցելով այտեղի ասորի և հույն մեծամեծների հետ 405 թվականին Եդեսիայում ստեղծում է Հայոց գրերը: Եվ դեռ Վաղարշապատ չհասաց, Մեսրոպ Մաշտոցին ցնծությամբ դիմավորում են հայոց թագավորը, կաթողիկոսը, մեծամեծները և ժողովորդը: Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծեց 36 տառ, որոնք լիովին համապատասխանու էին հայերենի հնչունական համակարգին: Գրերի գյուտից հետո առաջին թարգմանված գիրք` Աստվածաշունչն էր, իսկ առաջին տողը ` << Ճանաչել զիմաստություն և զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ>>:
Հայ գրերի ստեղծումը ունեցել է երկու նախադրյալ:
Քրիստոնեության տարածումը
Ինչպես գիտենք, Հայաստանում 301 թվակնանին Քրիստոնեությունը ընդունվել էր որպեսզ պետական կրոն, սակայն Աստվածաշունը ընթերցվում էր ասորերեն և հունարեն, այդ իսկ պատճառով նոր հավատքը ժողովրդի մեջ չէր ամրապնդվում: Անհրաժեշտություն առաջացավ Աստվածաշունչը թարգմանել ժողովրդին հասանելի լեզվով և տարածել այն գրերի միջոցով:
2. Եղիշե Չարենց <<Տաղ Անձնական>> բանաստեղծություն:
<<Տաղ Անձնական>> բանաստեղծության հեղինակն է Եղիշե Չարենցը: Այս ստեղծագործության մեջ հեղինակը արտահայտում է իր անսահման կարոտն ու վիշտը հայրենիքի և սիրելի աղջկա հանդեպ` Կարինե Քոթանճյանի: Կոչվել է <<Տաղ անձնական>>, քանի որ գրված է աշուղական ձևով`մուխամմազով, որը իրենից ներկայացնում է տողերի յուրահատուկ հանգավորում, իսկ անձանական, քանզի խոսում է իր ապրումների մասին, փորձում է գտնել ինքն իրեն օտար ու մոլորված երկրում: Կարինե Քոթանճյանը իր առաջին սերն է, որին նվիրել է <<Ծիածան>> ժողովածուն:
Թողած Կարսում, գետի ափին, տուն` շինված անտաշ քարով,
Կարսը թողած, Կարսի այգին ու հայրենի երկինքը մով
Եվ Կարինե Քոթանճյանին անգամ չասած մնաս բարով —
Ա՛նց եմ կենում հիմա օտար քաղաքների ճանապարհով:
Անց եմ կենում. շուրջս — մարդիկ, շուրջս դեմքեր հազա՛ր-հազա՛ր.
Շուրջս աշխարհն է աղմկում, մարդկային կյանքն անհավասար. —
Եվ ո՞վ կասի` ինչո՞ւ ես դու, և ո՞վ կասի, թե ո՞ւր հասար,
Դեմքերը, ախ, բութ են այնպես` կարծես շինված են տապարով:
Գորշ, տաղտկալի ու խելագար երգ է կարծես այս կյանքը մի.
Ինչ-որ մեկի սրտում բացված- վերք է կարծես այս կյանքը մի.
Եվ ո՞ւմ համար- էլ ո՞ւմ համար կարոտակեզ երգե հիմի
Սիրտս՝ լցված տարիների սեղմ արճիճով ու կապարով:
Բայց շուրջս թող որքան կուզե աշխարհը այս խնդա, ցնդի―
Ես- հաշմանդամ ու խելագար ու հավիտյան վտարանդի՜
Դեպի երկինք պիտի գնամ, դեպի եզերքը Ամենտի―
Իմ բարձր, հին ու աստղային երազների ճանապարհով…
Ու էլ ամե’ն մեղքի համար սիրտս հիմա ունի ներում.
Պիտի անդարձ ես հեռանամ, պիտի գնամ՝ ա’չքս հեռուն.
Թե Կարինե Քոթանճյանին տեսնեք Կարսի փողոցներում―
Ասե’ք նրան՝ Չարենցն ասավ- մնաս բարո՜վ, մնաս բարո՜վ…
3.Գրիքոր Զոհրապ <<Այրին>> նովելը, նովելի գաղափարը:
<< Այրին>> նովելի հեղինակը Գրիքոր Զոհրապն է, համարվում է Հայ գրականաության մեջ ամենահզոր նեվալագիրը, ով ունի անթիվ անհամար նովելներ: Նովելը նման է պատմվածքի` ունի սկզբնաբան, ընթացք և վերջնաբան, փոքր ծավալով արձակ ստեղծագործություն է և ունի քիչ քանակությամբ հերոսներ, սակայն նորավեպեպի գործողությունները ընթնաում են արագ և վերջնաբանը գալիս է միանգամից` անսպասելի և կտրուկ:
Գլխավոր հերոսներն են` Մարտիրոսը և Զարդարը: Նորապսակ զույգ, ովքեր ինչ երկու ամիս էին ամուսանցել, սակայն ամուսինը պետք էր մեկներ Պոլս, հորեղբորը փոխարինելու, որպես խանութպան: Նրա 19-տարեկանը նոր էր լրացլ, ամաչկոտ էր, գյուղից մի տղա, ում Պոլսը զարմացնում էր բոլոր առումներով` կանանցով ու նրանց հագուպակով, անցուդարձով, շենք-շինությամբ: Մարտիրոսը քաղաքում աչքի է ընկնում, որպես հմայիչ տղամարդ և մեծ ճանաչում է ձեռք բերում կանանց շրջանում, մոռնաում կնոջն ու ընտանիքը և դավաճանում: Իսկ Զարդարը մնում է հավատարիմ նրամ, սակայն ավելի շատ պատկանում է իր ընտանիքին, այ ոչ թե ամուսնուն: Ամեն տեսակի գործ է անում, որպեսզի ամուսնու ընտանիքին գոհացնի և նրան դուրս չանեն: Շուտով Մարտիրոսը այլևս փող չի ուղարկում ընտանիքին, և դրանում մեղադրում են կնոջը, սպառնում, որ դուրս կհանեն և աշխատացնում նրան: Բոլորը գնացածները վերադառնում են, իսկ Մարտիրոը` ոչ: Հարևանի ամուսինն` Խչոն, գումար է հավաքում և վերադառնում ընտանիք կով ու անասուն պահելու համար և նրանց օջախում նորից երջանկություն է տիրում: Իսկ Զարդարը ամենօր աղոթում է, Աստծուն խնդորւմ, որպեսի ամուսինն վերդառանա և գնում դաշտի եզրին կանգնում և երկար նայում արահետին, որտեղ վերջին անգամ տեսել էր ամուսնուն: Նա գիտեր, որ ամուսինն չի վերադառնա, սակայն միշտ սպասում էր նրան:
Իսկ Մարտիրոսը, երբ ծերանում է,կորցնում է իր համբավը կանանց շրջապատում, կարողությունն ու գամրը և ստիպված է լինում ամուսնանալ մի Պոլսից մի կնոջ հետ:
Եվ այսպիսով Զոհրապը ցույց է տալիս պանդխտության գնացած ամուսնու ընտանիքի վիշտը, մասնատված ընտանիքի դարդն ու ցավը: Այս թեման մինչ օրս հայտնի է, քանի որ ապրուստ որոնելու նպատակով բազում տղամարդիկ մեկնում են և այլևս չեն վերադառնում, կամ էլ վերադառնում են, երբ պիտանի չեն լինում:
4. Հրանտ Մաթևոսյանի <<Կանաչ Դաշտը>> պատմվածքի բովանդակություն
<<Կանաչ դաշտը>> հայ մեծանուն Հրանտ Մաթևոսյանի պատմվածքներից է, որը 1976 թվականին հրապարակվել է «Մեր վազքը» ժողովածուում։ Գործողությունները տեղի են ունում դաշտում, որտեղ կապված է լինում մայր ձին, իսկ քուռակը ազատ արածում է` թրչկոտում է մի թփից մյուսը, ցանկանում է մեկիկ-մեկիկ ճանաչել ամեն խոտն ու ծաղիկը: Քուռակը կարծես աստղազարդ լիներ` պատած էր պուտիկներով, իսկ աջ ոտքի սրունքը սպիտակ էր` կարծես ձունոտված լիներ, վիզն ու ոտքերը բարակ էին ու երկար: Նա մի ամսեկան էր, եվ հեղինակի խոսքերով հիմարիկ էր, բայց հիմարիկ էր փոքրության պատճառով: Ժայռերին ճայթքում է կայծակը: Դա քուռակի առաջին կայծակներ: Մայրը մեղմ խրխինջով կանչում էր քուռակին իր մոտ, քանիզի գիտեր, որ կայծակը արդեն մոտ է և շուտով ժայթքլու է, բայց քուռակը կարծում էր, որը մայրը կանչում է կաթ խմելու համար, իսկ նա սոված չէր և դեռ ուզում էր խաղալ խոտերի մեջ: Շուտով կայծակը ժայթքեց և քուռակը սարսափի մեջ վազեց դեպի մյարը ու պատսպարվեց մոր լանջի տակ: Ապա երբ անձրև և կայծակը վերջացել էին, անձրևի մի կաթիլ մտավ քուռակի ոտքերի արանքը, որից նա շատ վախեցավ` խրտնեց և վազեց դեպի դաշտը: Սկսեց շողալ արևը, կողքի սարերում արածում էի գառները, քանի որ անձրևից հետո խոտը անչափ համեղ էր: Քուռակը իր հերդին էր արածում, վազ տալիս կանաչ դաշտում, ուսումնասիրում այն: Մայր ձին էլ պետք է արածեր, սակայն մի բան այն չէր, նա չէր կարողանում արածել: Ոչ մի ձայն չէր լսվում, ամեն ինչ հանդարտ էր և բնականոն, սակայն նա վտանգ էր զգում` վտանգի հոտը: Ականջները սրած, փորձում էր գտնել այդ վտանգը և շուտով հայտնվեց գայլը ու հարձակվեց քուռակի վրա: Մայրը ամբողջ ուժով փորձում էր ազատվել կապերից և փրկության հասնել քուռակին, իսկ քուռակը սարսաթի մեջ փորձում էր վազել դեպի մայրը, սակայն չէր հաջովում, քանի որ գայը լավ գիտեր իր գործը: Եվ երբ գայլը քուռակի ցատկելու ժամանակ կծեց ոտքը, մայրը ծառս եղավ և վերջապես պոկվեսց կապանքներից: Եվ ահա սկսեց վտանգավոր և լարված պայքարը մինչև երեկո, երբ օգնության հասան շները: Շների ձայնից գայլը հասկացավ, որ գալիս է ձիուն օգնության, սակայն չէր ցանկանում հավատալ դրան, քանի որ կորցրել էր մի ամբողջ օր և չէր ուզում իր երեք քաղցած ձագերի մոտ վերադառնար դատարկ և քաղցած: Շները ընկան գայլի հետևից, սակայն բռնել չհաջողվեց: Իսկ ձին վերջին անգամ կաթ տվեց քուռակին և տապալվեց գետնին… Պատմվածքը շատ հուզիչ էր և երկմտելու տեղիք էր տալիս: Գայլը պայքարում էր իր ձագուկների կյանքի համար, իսկ ձին իր քուռակի: Մայրական բնազդն ու սերը այնքան հզոր են, որ երկուսն էլ իրենց կայանքի գնով էին փորձում ապրեցնել իրենց ձագերին: Այսպիսով սա Հրանտ Մաթևոսյանի բնության զավակի ինքնազոհաբերման յուահատուկ գովքն է:
Միլենա Դանիելյան 